TỔNG HỢP KIẾN THỨC TRỌNG TÂM CHƯƠNG 1 TRIẾT HỌC MÁC LÊ-NIN CÙNG ONTHISINHVIEN

Chương 1: Chủ nghĩa duy vật biện chứng

A. Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa duy vật biện chứng

1. Vấn đề cơ bản của triết học và sự đối lập giữa chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa duy tâm

• Theo Trung Quốc cổ đại: Triết học là triết lý về cuộc sống và con người => tri thức
• Theo Ấn độ cổ đại: Triết học là chiêm nghiệm về thế giới và con người => tri thức
• Theo Hy Lạp cổ đại: Triết học là yêu mến sự thông thái => hiểu biết sâu rộng => tri thức

• Tư duy của con người phải đạt tới mức trừu tượng hóa
• Trong xã hội phải có sự phân chia giữa lao động chân tay và lao động trí óc để người lao động trí óc chuyên tâm nghiên cứu và hình thành nên triết học

• Mặt thứ nhất trả lời cho câu hỏi vật chất với ý thức cái nào có trước và quyết định cái nào:
  • Các quan điểm cho rằng vật chất có trước và quyết định ý thức hình thành nên chủ nghĩa duy vật
  • Các quan điểm cho rằng ngược lại hình thành nên chủ nghĩa duy tâm
  • Các quan điểm cho rằng vật chất và ý thức cùng tồn tại và độc lập với nhau hình thành nên triết học nhị nguyên
• Mặt thứ hai trả lời cho câu hỏi con người có khả năng nhận thức được thế giới hay không
  • Các quan điểm cho rằng con người có khả năng nhận thức được thế giới hình thành nên thuyết khả tri luận
  • Ngược lại là bất khả tri luận
  • Vừa nhận thức được vừa không nhận thức được là hoài nghi luận

• Nguồn gốc:
  • Nhận thức: chưa hiểu biết đầy đủ giai đoạn của quá trình nhận thức
  • Xã hội: sự phân hóa giai cấp trong xã hội. Sự gia tăng vai trò của lao động trí óc
•  Hình thức:
  • Khách quan: có một thực thể tinh thần tối cao nằm bên ngoài con người không phụ thuộc vào ý thức cảm giác
  • Chủ quan: cảm giác, ý thức có trước và quyết định tất cả. Sự vật hiện tượng là phức hợp cảm giác của chủ thể, không tồn tại độc lập với cảm giác, tư duy.

• Nguồn gốc:
  • Nhận thức: Sự phát triển của khoa học và các tư tưởng tiến bộ
  • Xã hội: lợi ích và cuộc đấu tranh của các giai cấp, các lực lượng xã hội tiến bộ cách mạng ở mỗi giai đoạn phát triển của lịch sử.
•  Hình thức: 3 hình thức

2. Các hình thức cơ bản của chủ nghĩa duy vật

• Ra đời khoảng thế kỷ V trước công nguyên
• Đặc điểm: ngày thơ, chất phác, cảm tính, phỏng đoán, không có cơ sở khoa học

• Ra đời thế kỷ XVII-XVII
• Đặc điểm: coi thế giới là tổng thể các sự vật hiện tượng tuy nhiên các sự vật hiện tượng tồn tại trong trạng thái tĩnh lặng, không vận động phát triển, không có mối liên hệ với nhau

• Ra đời ở thế kỷ XIX- XX
• Do Mác- Ăngghen Lê-nin sáng lập

B. Quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện về vật chất, ý thức và mối quan hệ giữa vật chất và ý thức

1. Vật chất

• Có 5 loại vận động cơ bản:
  • Vận động cơ học (nhìn thấy): di chuyển vị trí đơn giản trong không gian
  • Vận động vật lý (có hoặc không nhìn thấy): vận động của các phân tử, các hạt cơ bản, của nhiệt, ảnh sang, điện trường, âm thanh.
  • Vận động hóa học (có hoặc không nhìn thấy): là sự hỏa hợp và phân giải các chất.
  • Vận động sinh học: vận động của các cơ thể sống như sự trao đổi chất, đồng hóa, dị hóa, tăng trưởng, sinh sản, tiến hóa.
  • Vận động xã hội (vận động cao nhất): mọi hoạt động xã hội của con người, sự thay thế các hình thức kinh tế - xã hội từ thấp đến cao.

• Không gian: mọi sự vật, hiện tượng đều có kích thước, kết cấu dài ngắn, cao thấp khác nhau => Đó là không gian. Không có sự vật nào lại không có không gian của nó.
• Thời gian: sự vật luôn tồn tại trong trạng thái biến đổi nhanh chậm, chuyển hóa kế tiếp nhau

• Không gian, thời gian có tính khách quan
  • Không gian có 3 chiều thuận nghịch (đa chiều)
  • Thời gian: có 1 chiều từ quá khứ đến tương lai (một chiều)
• Không gian và thời gian vĩnh cửu vô hạn, vô tận đối với vật chất nói chung nhưng tạm thời và hữu hạn đối với vật thể 
• Không gian và thời gian có tính tương đối

• Chỉ có 1 thế giới tồn tại khách quan là thế giới vật chất
• Thế giới vật chất tồn tại vĩnh viễn, vô hạn, vô tận, không sinh ra và cũng không mất đi
• Mọi sự vật, hiện tượng trong thế giới đều có mối liên hệ kết quả, thống nhất với nhau.

2. Ý thức

• Não người là dạng vật chất có tổ chức cao nhất, là dạng vật chất duy nhất có thể tạo ra ý thức
• Khi não bị tổn thương thì ý thức của con người cũng bị tổn thương

• Lao động là quá trình con người sử dụng công cụ lao động tác động vào giới tự nhiên tạo ra sản phẩm thỏa mãn nhu cầu của con người

• Trong quá trình lao động:

3. Mối quan hệ giữa vật chất và ý thức

• Vật chất là cái có trước quyết định ý thức:
  •  Vật chất nào thì ý thức ấy
  •  Khi vật chất thay đổi => sớm muộn ý thức cũng thay đổi
  •  Nội dung của ý thức do vật chất thay đổi
• Ý thức tác động ngược trở lại vật chất theo 2 hướng: 
  • Nếu ý thức phản ánh đúng điều kiện vật chất và hiện thực khách quan thì thúc đẩy đối tượng và vật chất phát triển
  • Ngược lại thì kìm hãm đối tượng vật chất phát triển

4. Ý nghĩa phương pháp luận